To jedno z najciekawszych miast, jakimi może się pochwalić Roztocze Wschodnie. Kto w czasie wycieczki po tej części kraju trafi do Tomaszowa Lubelskiego, ten z pewnością żałować nie będzie. Co warto wiedzieć na temat tego ośrodka miejskiego? Położony nad rzeką Sołokiją Tomaszów Lubelski jest miastem godnym polecenia. Kusi on przede wszystkim swą przeszłością, którą przed rozpoczęciem wycieczki po mieście warto poświecić nieco więcej uwagi.
Nie brak przecież w dziejach miasta wydarzeń bardzo ważnych oraz dat, które z pewnością warto zapamiętać. Co warto zatem wiedzieć na temat historii Tomaszowa? Dzieje miasta sięgają XVII wieku. To właśnie w tym okresie miała tu powstać osada, nazwana Jelitowem (od herbu Zamoyskich – Jelita). Głównym jej założycielem był kanclerz wielki koronny, twórca ordynacji zamojskiej – Jan Zamojski. W 1612 roku nazwa została zmieniona na Tomaszów – na cześć syna Jana, Tomasza Zamoyskiego. To właśnie w czasach Tomasza, a dokładniej w 1621 roku, dawne Jelitowo zyskało prawa miejskie. Prawa te zostały potwierdzone przez króla Zygmunta III Wazę, który dodatkowo nadał miastu ważny przywilej – prawo składowania soli. Tomaszów, jako miasto, cieszył się pomyślnością. Na jego terenie działały liczne cechy rzemieślnicze, doskonale rozwijał się tu również handel. Wojny, prowadzone z wojskami Chmielnickiego i ze Szwedami, doprowadziły jednak do zastoju w gospodarce miasta i do upadku jego znaczenia. Trudnym okresem w dziejach miasta były też zabory. Początkowo przyłączony do Austrii, od 1815 roku stał się Tomaszów częścią Królestwa Kongresowego.
W XIX wieku w rejonie Tomaszowa dochodziło do wielu ważnych wydarzeń, a jego mieszkańcy brali aktywny udział we wszystkich zrywach narodowych. Warto tu pamiętać o wydarzeniach z 1830 roku, kiedy to w Tomaszowie utworzono pułk ochotników pod nazwą “Złota Chorągiew Wolności”. Ważną rolę odegrało to miasto również w okresie powstania styczniowego. W jego trakcie na terenie Tomaszowa Lubelskiego działały nawet terenowe władze powstańcze tzw. Tomaszowski Rząd Narodowy. Warto też pamiętać, że mimo zaborów, aż do 1866 roku Tomaszów był miastem prywatnym, wchodzącym w skład wielkiej ordynacji Zamoyskich. Później miasto stało się siedzibą władz powiatowych. A co z burzliwym XX wiekiem? Aż do wybuchu I wojny światowej w Tomaszowie stacjonował garnizon wojsk cesarskich.
Okres II RP to powrót lepszych czasów. W mieście znów zaczyna się rozwijać gospodarka i kultura, a o pomyślności świadczy m. in. fakt, iż w okresie międzywojennym na terenie Tomaszowa pojawiło się wiele nowych budynków. Niestety, już wkrótce zaczyna się kolejna wojna, która przynosi miastu i jego mieszkańcom wielkie straty. Już 7 września 1939 roku miasto zostało zbombardowane, co wiązało się z wieloma stratami. W dniach 17-20 IX 1939 połączone armie “Lublin” i “Kraków”, dowodzone przez gen. Tadeusza Piskora, stoczyły w rejonie miasta walkę z wojskami niemieckimi, co wiązało się z kolejnymi stratami. Lata II wojny światowej to z jednej strony zagłada miejscowej ludności przez Niemców, z drugiej – nasilający się konflikt z Ukraińcami i starcia z UPA. Poprawy nie przyniósł rok 1944, kiedy to miasto zostało wyzwolone przez oddziały 23 Armii Gwardii I Frontu Ukraińskiego. Nowa władza zaczęła rozprawiać się z politycznymi przeciwnikami, a symbolem tej rozprawy stała się „Smocza Jama” – więzienie, które służyło UB aż do 1956 roku.
Dziś z historycznymi pamiątkami można się tu spotkać niemal na każdym kroku. Kto w czasie wycieczki po Roztoczu zechce lepiej poznać dzieje Tomaszowa Lubelskiego, ten koniecznie powinien zwiedzić tutejszą cerkiew prawosławną, Muzeum Regionalne oraz Izbę Pamięci, w której przypomina się o ofiarach terroru komunistycznego.
GIPHY App Key not set. Please check settings